حجله ترحیم، که در فرهنگ ایرانی به عنوان “تخت روان” یا “خانه عروس مرده” نیز شناخته می‌شود، نمادی از حجله عروسی است که در مراسم سوگواری، به ویژه برای جوانان ناکام و درگذشتگان در سنین پایین، برپا می‌شود.
این رسم ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران دارد و قدمت آن به دوران باستان و آیین‌های سوگواری آن زمان می‌رسد.
در آن دوران، برای کسانی که در سنین جوانی و به طور ناگهانی فوت می‌کردند، مراسمی نمادین برگزار می‌شد که در آن حجله‌ای شبیه به حجله عروسی تزئین می‌شد و سوگواران با حضور در این مراسم، یاد و خاطره‌ی آن جوان را گرامی می‌داشتند.
معمولاً حجله ترحیم را در جلوی منزل متوفی، درب مساجد، تکیه‌ها و یا در معابر عمومی نصب می‌کردند و با پارچه‌های سیاه، شمع، گل و آیینه تزیین می‌شد.
در برخی از موارد، تصویری از متوفی نیز بر روی حجله نصب می‌شد و اطرافیان با قرائت قرآن، مداحی و مرثیه‌سرایی، به سوگواری می‌پرداختند.
حجله ترحیم در گذر زمان، دستخوش تغییرات و تحولات مختلفی شده است.
امروزه، حجله‌ها با تنوع بیشتر و با استفاده از مواد جدید ساخته می‌شوند و تزئینات آنها نیز به سبک‌های متفاوتی انجام می‌شود.
با وجود این تغییرات، معنای اساسی حجله ترحیم که همان یادآوری آرزوهای ناتمام و مرگ در جوانی است، همچنان پابرجا مانده است.
حجله ترحیم انواع مختلفی دارد که از نظر ظاهر، تزئینات و کاربرد با یکدیگر متفاوت هستند .که در این مقاله از سایت تالار جام جم به آن میپردازیم.
برخی از رایج‌ترین انواع حجله ترحیم عبارتند از:
حجله سنتی:
این نوع حجله که قدمتی دیرینه دارد، به شکل استوانه‌ای یا مکعبی ساخته می‌شود و با لامپ های رنگی، گل‌های مصنوعی، آیینه تزئین می‌شود.
حجله مدرن:
این نوع حجله با استفاده از مواد جدید مانند فلز، شیشه و پلکسی ساخته می‌شود و طراحی آن نیز مدرن و شیک است. در تزئین حجله‌های مدرن از نورپردازی با شمع نیز استفاده می‌شود.
حجله مذهبی:
این نوع حجله معمولاً در مساجد و مکان‌های مذهبی برپا می‌شود و در تزئین آن از آیات قرآن، احادیث و تصاویر امامان معصوم (ع) استفاده می‌شود.
حجله کودک:
این نوع حجله برای کودکان فوت شده ساخته می‌شود و در تزئین آن از تصاویر کودکان، عروسک و اسباب‌بازی استفاده می‌شود.
علاوه بر این، حجله‌ها را می‌توان بر اساس جنس متوفی نیز دسته‌بندی کرد:
حجله زنانه: در تزئین این نوع حجله از رنگ‌های صورتی، بنفش و سفید استفاده می‌شود و معمولاً با گل‌های رز و شب‌بو تزئین می‌شود.
حجله مردانه: در تزئین این نوع حجله از رنگ‌های سیاه، سفید و آبی استفاده می‌شود و معمولاً با گل‌های لاله و میخک تزئین می‌شود.
انتخاب نوع حجله ترحیم به سلیقه و بودجه بازماندگان متوفی بستگی دارد.
امروزه، علاوه بر حجله‌های سنتی و مدرن، حجله‌های دیجیتال نیز رواج پیدا کرده‌اند. این حجله‌ها تصاویری از متوفی و پیام‌های تسلیت را به صورت دیجیتال نمایش می‌دهند.
حجله‌های دیجیتال؛ یادبودی نو در عصر فناوری
حجله‌های دیجیتال، نوین‌ترین نوع حجله هستند که با استفاده از تکنولوژی‌های جدید، یادبودی متفاوت و ماندگار را برای متوفیان به ارمغان می‌آورند.
در حجله‌های دیجیتال، به جای استفاده از سازوکار سنتی حجله‌های فیزیکی، از صفحه نمایش‌های بزرگ و با کیفیت برای نمایش تصاویر، فیلم‌ها و پیام‌های تسلیت استفاده می‌شود.
این حجله‌ها قابلیت‌های متنوعی دارند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نمایش تصاویر و فیلم‌های متوفی: در حجله‌های دیجیتال می‌توان تصاویر و فیلم‌های متوفی را با کیفیت بالا به نمایش گذاشت و خاطرات خوش او را با بازماندگان و حاضران در مراسم به اشتراک گذاشت.
- پخش مداحی و مرثیه‌سرایی: در این حجله‌ها می‌توان مداحی و مرثیه‌سرایی را به صورت فایل صوتی یا تصویری پخش کرد و فضایی روحانی و مذهبی در مراسم ایجاد کرد.
- نمایش پیام‌های تسلیت: بازماندگان و اطرافیان متوفی می‌توانند پیام‌های تسلیت خود را به صورت متن، عکس و فیلم در حجله دیجیتال به اشتراک بگذارند.
- ایجاد فضای تفاعلی: در برخی از حجله‌های دیجیتال، امکان ایجاد فضای تفاعلی وجود دارد تا حاضران در مراسم بتوانند با بازماندگان متوفی ابراز همدردی کنند و خاطرات خود را از او به اشتراک بگذارند.
حجله‌های دیجیتال مزایای متعددی دارند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ماندگاری: برخلاف حجله‌های فیزیکی که پس از مدتی از بین می‌روند، حجله‌های دیجیتال می‌توانند به صورت فایل ذخیره شده و برای همیشه نگهداری شوند.
- قابلیت پخش در مکان‌های مختلف: حجله‌های دیجیتال را می‌توان در مکان‌های مختلف مانند مساجد، تکیه‌ها، گلزارها و حتی در خانه متوفی پخش کرد.
- تنوع و قابلیت شخصی‌سازی: حجله‌های دیجیتال قابلیت تنوع و شخصی‌سازی بسیار بالایی دارند و می‌توان آنها را با سلیقه و با استفاده از تصاویر و خاطرات متوفی طراحی کرد.
- صرفه‌جویی در هزینه: حجله‌های دیجیتال در مقایسه با حجله‌های فیزیکی هزینه کمتری دارند و به صرفه‌تر هستند.
با وجود مزایای فراوان، حجله‌های دیجیتال معایبی نیز دارند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نیاز به تجهیزات و دانش فنی: برای استفاده از حجله‌های دیجیتال به تجهیزات و دانش فنی خاصی نیاز است که ممکن است برای همه افراد در دسترس نباشد.
- وابستگی به برق: حجله‌های دیجیتال برای کار کردن به برق نیاز دارند و در صورت قطعی برق، کارکرد آنها با مشکل مواجه خواهد شد.
- محدودیت‌های مکانی: حجله‌های دیجیتال برای نمایش به فضای مناسب و کافی نیاز دارند که در همه مکان‌ها ممکن است در دسترس نباشد.
- مسائل فرهنگی: برخی از افراد ممکن است با ایده استفاده از حجله‌های دیجیتال به جای حجله‌های سنتی مخالف باشند و آن را مغایر با فرهنگ و سنت خود بدانند.
با وجود این معایب، حجله‌های دیجیتال به عنوان یک نوآوری جدید در زمینه سوگواری و یادبود، جایگاه خود را پیدا کرده‌اند و روز به روز بر محبوبیت آنها افزوده می‌شود.
انتخاب نوع حجله (دیجیتال یا فیزیکی) به سلیقه، بودجه و شرایط بازماندگان متوفی بستگی دارد.
به طور کلی، حجله عزا در شهرهای مذهبی و سنتی بیشتر از شهرهای مدرن و صنعتی رواج دارد.
برخی از شهرهایی که در آنها استفاده از حجله عزا رایج‌تر است عبارتند از:
قم:
این شهر به عنوان پایتخت مذهبی ایران شناخته می‌شود و در آن آداب و رسوم مذهبی به خوبی رعایت می‌شود. استفاده از حجله ترحیم در مراسم سوگواری قم بسیار رایج است و حجله‌های این شهر معمولاً با تزئینات مذهبی مانند آیات قرآن و احادیث آراسته می‌شوند.
مشهد:
مشهد به عنوان یکی از مهم‌ترین مکان‌های زیارتی ایران، میزبان زائران و گردشگران زیادی از سراسر کشور است. در مراسم سوگواری در مشهد نیز از حجله ترحیم استفاده می‌شود و حجله‌های این شهر معمولاً با تزئینات فاخر و نفیس آراسته می‌شوند.
یزد:
یزد به عنوان شهر کویر و بادگیرها شناخته می‌شود و دارای فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود است. در مراسم سوگواری در یزد نیز از حجله ترحیم استفاده می‌شود و حجله‌های این شهر معمولاً با تزئینات ساده و سنتی آراسته می‌شوند.
علاوه بر این شهرها، در دیگر شهرهای ایران نیز از حجله ترحیم در مراسم سوگواری استفاده می‌شود، اما میزان رواج آن در هر شهر متفاوت است.
نتیجه گیری
در سال‌های اخیر، با افزایش گرایش به زندگی مدرن و کاهش ارزش آداب و رسوم سنتی، استفاده از حجله ترحیم تا حدودی کاهش یافته است. با این حال، هنوز هم بسیاری از مردم ایران از حجله عزا به عنوان یکی از ارکان مراسم سوگواری استفاده می‌کنند
در نهایت، هدف از برپایی حجله، گرامیداشت یاد و خاطره متوفی و ابراز همدردی با بازماندگان او است. چه حجله به صورت سنتی برپا شود و چه به صورت دیجیتال، مهم این است که این کار با احترام و ارادت به متوفی و با در نظر گرفتن احساسات بازماندگان او انجام شود.